پاسخ از طرف محمد دماوندی: آنچه در پرسش بدان اشاره شد، می‌تواند قابل پذیرش باشد؛ زیرا صلوات بر پیامبر اسلام(ص) ذکر بسیار مبارک و با عظمتی است که بر زبان آوردن آن در همه احوال و زمان‌ها – بویژه در نماز- دارای ثواب فراوان است. صلوات فرستادن بر پیامبر و آل طاهرینش در نماز، علاوه بر نقشی ‌که در صحت نماز دارد، باعث قبولی و کمال نماز نیز می‌گردد؛ امام صادق(ع) در این زمینه می‌فرماید: «تکمیل روزه به پرداخت زکات یعنى فطره است، هم‌چنان‌که صلوات بر پیامبر کمال نماز است».[1]
بر این اساس، این‌که کمال نماز به صلوات است، در روایت وجود داشته و نیز می‌دانیم که تنها صلوات واجب در نماز در تشهد انجام می‌پذیرد:
در همین راستا، با استفاده از کتاب‌هایی که درباره اسرار نماز نگاشته شده، درباره ارتباط میان تشهد و صلوات در آن با کمال نماز، چند نکته بیان می‌شود:
یک. نمازگزار با خواندن تشهد به مبدأ و اصل دین برمی‌گردد؛ یعنی به کلمه توحید چنگ می‌اندازد، و به وحدانیت پروردگار گواهى می‌دهد، بر عبودیت و رسالت پیامبر اسلام(ص) گواهى می‌دهد، و بر او و آل او درود می‌فرستد. به دیگر سخن؛ نمازگزار با این تکرار شهادتین، عهدش را با خدا تجدید می‌کند؛ زیرا این عمل، پایه و اساس مراتب عبادت و اولین وسیله براى تقرّب به خداست، و با درود بر رسول خدا و آل او امید این را دارد که در مقابل این درود و صلوات‏، آن‌حضرت به او پاسخ گوید که اگر یک‌مرتبه مورد صلوات و درود آن‌حضرت قرار گیرد رستگار خواهد شد.
دو. صلوات بر پیامبر اسلام(ص) می‌بایست همچون نماز براى خدا باشد؛ زیرا نماز عبارت از خدمت و عبودیت و میل و رغبت از سوى بنده نسبت به پروردگار است، و اظهار این امور نسبت به خداى متعال با انجام نماز است که تحقق می‌یابد. همچنین‏ صلوات بر پیامبر(ص) عبارت از خدمت و تواضع و میل و رغبت به محضر آن بزرگوار است و صورت تمام اینها در همان طلب صلوات براى او از خداوند متعال نهفته است.
سه. صلوات پیامبر خدا(ص) در نماز، بیانگر این است که طاعت او همان طاعت پروردگار است؛ زیرا آن‌حضرت پس از ذات اقدس حق، ولىّ نعمت‌هاى خداوند بر بندگان، و واسطه فیض اقدس حضرت حق، و خلیفه خدا، و باب الله، و وجه اللهی است که اولیای خدا رو سوى آن می‌کنند، و پس از آن‌حضرت امامان معصوم(ع) باشند، قرار دارند.[2]
چهار. بنابراین، با توجه به این‌که نماز بدون پذیرش توحید و نبوت معنایی ندارد می‌توان گفت که تشهد عصاره نماز است و با توجه به این‌که صلوات بر محمد و آل محمد، انعکاسی عملی از اعتقاد عمیق انسان به توحید، نبوت و امامت است، می‌توان آن را نقطه کمالی برای شهادتین دانست. چنان‌که برخی از عرفای مسلمان گفته‌اند: «تشهد اشارت بدان است و آن نهایت مراتب ظهور است. و دیگر مراتب وجودى اظهارى است که صور حروف و کلمات از آن خواهد بود و نهایت آن ظهور قرآن جمعى است که محمد(ص) مظهر آن شده، و صلوات بدان اشارت است».[3]‏


[1]. سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، محقق، قیومی اصفهانی، جواد، ج 1، ص 466، قم، ‌انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1415ق.
[2]. ر. ک: ملکى تبریزى، جواد بن شفیع، اسرار الصلوة، ص 431 – 434، تهران، پیام آزادى، چاپ هشتم، 1372ش؛ خمینى، سید روح الله، آداب الصلاة، ص 362 – 365، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ هفتم، 1370ش؛ قمى، قاضى سعید، اسرار العبادات و حقیقة الصلوة، ص 112 – 115، دانشگاه تهران، چاپ اول، 1339ش.
[3]. ابن ترکه، صائن الدین على، چهارده رساله فارسى، کتاب اسرار الصلاة، ص 83، تهران، تقى شریف رضایى، چاپ اول، 1351ش.